PROPOLİS ÜRETİMİ

Harun BAYTEKİN

ÖZET

Bütün dünyada propolis satışları patlamış görünüyor. Virüslere karşı en etkili doğal antibiyotik olarak kabul ediliyor. Hatta son korona salgınında aranan ürünlerden biri oldu.

Propolisin tarihi çok eskilere gidiyor. Çok eski zamanlarda insanlar Propolisin yaraları iyileştirdiğini, ağrıyı hafiflettiğini, şişikleri azalttığını ve ağız kokusunu giderdiğini fark etmişlerdir. Kovan içinin hastalıklardan ari olmasını fark etmeleri de çok eskilere dayanmaktadır.

Günümüzde propolisi tanımayan kalmamıştır. Çok geniş bir kullanım yelpazesi ortaya çıkmış, hemen her gün yeni kullanım şekilleri ortaya konmaktadır.

Propolisin etkileri toplandığı yöreye göre farklılık göstermektedir. Bu nedenle adına doğru ürün üretimi önem kazanmaktadır. Türkiye’den Adnan Menderes ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversiteleri ile İtalya, Polonya ve Litvanya’dan üniversite ve araştırma kurumlarının ortak olduğu Arıcılar için Tıbbi Arıcılık (www.medibeeb.eu) projesinde adına doğru arı ürünleri üretimi alanında önemli bilgiler üretiliyor.

KISA TARİHÇE

Arıcılar, kovana gelen her işçi arının temizlendiğini fark etmiştir. Kraliçenin yumurta bırakacağı peteklerin temizlendiğini, dezenfekte edildiğini, propolisle cilalandığını gözlemlemişlerdir. Kuzey Çin’de Uygur Özerk Bölgesinde bulunan 3500 yıllık Lolan Prensesinin Balmumu ve Propolisle mumyalandığı tespit edilmiştir. Bu durum propolisin anti mikrobiyal özelliğinin çok eski çağlarda bilindiğini göstermektedir. Eski Mısır’da, ölüleri mumyalamak için ballı propolis kullanıldığı, yine keman başta olmak üzere ahşaptan yapılan çok sayıda müzik aletinin ve pahalı mobilyaların propolisle cilalandığı bilinmektedir.

Biyologlar 250 yıldır Propolisin içeriğini öğrenmeye çalışıyorlar. Flavonoidler, fenoller, steroidler, amino asitler, vitaminler ve daha fazlası geçmiş zaman dilimi içerisinde tespitleri yapılmıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda Propolisin 300’den fazla bileşik içerdiği tespit edilmiştir.

PROPOLİS VE SAĞLIK

Modern tıpta kullanılan sentetik kimyasallara karşı hastalık etmenleri dayanıklılık kazanmaktadır. Propolis kullanımında böyle bir risk bulunmamaktadır. Sentetik kimyasal kullanımı, sağlık korumada insanı bağımlı hale getirmektedir. Propolis kullanımında böyle bir sorun yoktur.

Propolis insanda bağışıklık ve hormonal sistemleri harekete geçirmektedir. Hücre çoğalmasını ve hücrede metabolik aktiviteyi iki katına çıkarmaktadır. Bu şekilde yara iyileşmesini hızlandırmakta, iltihabi sorunları kısa sürede gidermektedir. Kanda yağ seviyesini azaltmaktadır.

Harici olarak, propolis çözeltisi, oral mukoza, diş etleri, dişler, kronik bademcik iltihabı tedavisinde destekleyici olarak kullanılmaktadır. Ayrıca yağ ilave etmek suretiyle kulak damlası olarak da işlev görmektedir.

Ağızdan herhangi bir içecekle veya sade alınmak suretiyle propolis, birçok hastalığın defedilmesinde yardımcı olmaktadır. Grip ve diğer soğuk algınlığı, akut veya kronik bronşit, zatürree, tüberküloz, hipertansiyon, mide ve duodenum ülseri, akut veya kronik kolit ve diğer hastalıkların tedavisinde olumlu etkilerde bulunmaktadır.

ADINA DOĞRU PROPOLİS

Arılar farklı amaçlarla kovan içerisinde propolis kullanmaktadır. Öncelikle kovan açıklıklarını kapatmakta ve kovan içerisinde kendileri için uygun iklim oluşturmaktadır. İkinci olarak çıtaların birbirine tutturulması ve sabitlenmesi için propolis kullanılmaktadır. Üçüncü olarak ana arının yumurta bırakacağı petek gözleri de temizlendikten sonra propolisle dezenfekte edilmektedir. Son olarak arılar yaz sonunda kışa girerken uçuş deliğini daraltmak için de propolis kullanmaktadır.

Arılar propolisi genellikle kovanların yakınında bulunan bitkilerin büyümekte olan kısımlarından, tomurcuklardan toplamaya çalışmaktadır. Bununla birlikte asfalta yakın yerlerde ise asfalt, çöp depolama alanlarına yakın ise çöplerden reçine benzeri malzeme çekerek kovan açıklıklarını kapatmakta, özellikle uçuş deliğini daraltmaktadırlar. Böyle bir propolisin insan sağlığını riske sokacağını unutmamak gerekir.

Kavak, söğüt, dağ çileği, püren, meşe, çam gibi türlerin yoğun olduğu alanlarda kaliteli propolis elde edilebilmektedir. Ancak propolis hasadı döneminde arıların hangi bitkilerden propolis tedarik ettiği gözlenmelidir. Asfalta yakın arılıklardan propolis hasadı yaparken dikkatli olunmalıdır.

PROPOLİS HASADI

Propolis çerçeve kenarlarının kazınması, uçuş deliğinin temizlenmesi, polen tuzağıyla toplanması, baskı tahtasının kenarlarının kazınması ve özel trap kullanılması suretiyle elde edilmektedir.

Bal hasadından sonra kabartılmış boş petekler soğuk hava depolarında veya serin bir yerde depolanmakta ve güve zararına karşı korunmaktadır. Arıcılar bu dönemde çerçeve temizliği yaparak çıkan propolisi toplamakta ve alıcılara satmaktadır. Bu propolisin toplama dönemi bilinmediğinden içeriği ve haliyle fonksiyonu hakkında bilgi sahibi olmak mümkün değildir.

Uçuş deliğini arılar genellikle kışa doğru kapatmaktadır. Bu dönemde arılık asfalta yakın ise asfalt malzeme ile kapatmaktadır. İlkbaharda arıcılar kovan temizliği yaparken bu malzemeyi de değerlendirmektedirler. Oysa bu ürün sağlık açısından riskli bir üründür.

Polen tuzağıyla propolis hasadı oldukça zor. Yaygın bir uygulaması yok. Ancak polen akımının olmadığı sonbaharda polen tuzağı kullanılarak propolis hasadı yapılabilir.

Propolis hasadında en önemli uygulama örtü tahtası yerine özel üretilmiş trapları kullanmaktır. Bal hasadı dışında trap kullanılarak önemli miktarlarda propolis hasat edilebilmektedir. Yapılan çalışmalarda kahverengi trapların propolis hasadında daha verimli olduğu tespit edilmiştir. Trap kullanarak adına doğru propolis üretmek daha kolaydır. Bal sezonu dışında traplar yerleştirilerek, arının ziyaret ettiği bitkiler tespit edilir ve propolisin kalitesi daha kolay belirlenebilir.

PROPOLİS VERİMİ

Bir balarısı propolis keselerini 15 ila 60 dakika arasında doldurabilmektedir. Her seferinde kovana yaklaşık 10 miligram propolis taşımaktadır. İlkbahar ve sonbahar propolis hasadı için en uygun dönemlerdir. Bu dönemlerde tarlacı nüfusu kovan başına 20 bin civarındadır. Ancak propolis toplama faaliyeti az sayıda tarlacı arı tarafından yapılmaktadır. Kuluçkalığı dolu bir kovan propolis tuzağını iki haftada doldurmakta ve ortalama 55 gram propolis hasat edilmektedir. Yılda dört defa trap koymak suretiyle kovan başına yaklaşık 200 gram propolis hasat edilmektedir.

Trap ile hasat edilen propolisin yaklaşık yarısı bal mumudur. Trap yerleştirildiği dönemlerde arıların ziyaret noktaları, ziyaret edilen bitkiler arıcılar tarafından gözlenebilirse adına doğru propolis elde etmek kolaylaşmaktadır.

Propolis toplayan arı.

Propolis tuzağı

Propolis kaynağına göre değişmektedir.