HALKALI LEKE HASTALIĞI

ÖZET

Zeytine özgü hastalıkların başında halkalı leke geliyor. Bazı bölgelerde kuş gözü olarak da bilinen hastalık, yapılan araştırmalara göre %20 oranında verim kaybına neden oluyor. Mücadele edilmezse hastalıklı yapraklar dökülüyor ve verim kaybı önemli derecede artıyor. Yaprağı dökülen ağaçlar yeni sürgün oluşturup meyve tutuncaya kadar iki sene geçiyor.

Halkalı leke hastalığı 5-20 derece sıcaklık aralığında ve nemli dönemlerde daha fazla çoğalıyor. Zeytinin yaygın yetiştiği alanlarda hastalığın en fazla enfeksiyon yaptığı dönemler aralık, ocak, şubat ve mart aylarına denk geliyor.

Hastalıkla mücadelede bordo bulamacı sıklıkla kullanılsa da hangi ilaçların daha etkili olduğuna dair çok az araştırma bulunuyor. Saha gözlemleri ve üretici deneyimleri, hastalıkla mücadelede bakırlı preparatların daha etkili olduğunu gösteriyor.

HASTALIĞIN TANIMI

Latincesi Spilocaea oleaginea olan, halkalı leke veya kuş gözü zeytine özgü mantari bir hastalıktır. Dünya üzerinde zeytin yetiştiriciliğinin %90 Akdeniz havzasında olup bütün bölgelerde sorun yaratmaktadır.

Hastalık, büyüme mevsimi boyunca yapraklarda fotosentezi düşürmekte ve önemli verim kayıplarına neden olmaktadır. Hastalık meyvelerde de leke yapmakta, olgunlaşmayı geciktirmekte ve yağ verimini düşürmektedir.

Mücadele edilmediğinde yaprak dökülmeleri artmakta ve dal ölümleri meydana gelebilmektedir.

Zeytin, bu hastalığın bilinen tek konukçusudur. Ancak çeşitler arasında hastalığa duyarlılıkla ilgili farklılıklar bulunmaktadır. Edremit ve Ayvalık zeytin çeşitleri bu hastalığa çok hassastır. En dayanıklı çeşit ise Gemlik çeşididir.

Hastalık daha çok genç yaprakları enfekte etmektedir. Yaşlı yapraklarda katikula katı kalınlaştığı için enfeksiyon oranı düşmektedir.

HASTALIK BELİRTİLERİ

İlkbahar sonlarına doğru, ağaçları alt dallarında ve ekseriyetle kuzeye bakan kesimlerinde yaprak kütiküllerinin üst yüzeyinde koyu lekeler ortaya çıkar. Bu lekeler, enfeksiyona neden olan mantarın neden olduğu ölü dokulardır. Bu ölü dokular/lezyonlar aynı zamanda sporlanma bölgeleridir.

Belirtiler gövde ve meyvede de görülebilir. Ancak en yaygın olanı yaprak yüzeyindedir. Sezon ilerledikçe, koyu lekelerin çapı 2,5 ila 12,5 milimetreye kadar ulaşabilir. Her lekenin etrafında sarı hale oluşur. Etrafı haleli bu siyah lekeler kuş gözünü andırır ve adını da bu görüntüsünden alır. Bir yaprakta leke sayısı otuza kadar çıkabilir.

Eğer lekelerin etrafında hale oluşmuş ve yaprak yüzeyinde lekeler çoğalmış ise, ilk ilaçlamada yapraklar dökülür. Yaprağın döküldüğü boğumlardan çıkan çiçeklerin meyve tutma ihtimali çok düşüktür. Bu nedenle hastalıkla mücadelede geç kalınır, mücadele esnasında yapraklar dökülür ise ciddi verim kayıpları ortaya çıkar.

HASTALIĞIN YAYILMASI

Hastalık sporları tipik olarak yaprak dokusunda gelişir. Yaprakların üst yüzeyinde lezyonların oluşması sporlanmanın başladığını gösterir.

Hastalık çeşitli yollarla yayılmaktadır. Hastalık sporları böcekler ve rüzgarla, bahçe içerisinde kısa mesafeli olarak yağmur suyuyla yayılır. Yaz mevsiminde sıcaklığın 20 derecenin üzerine çıktığı dönemlerde hastalığın gelişimi ve yayılması durur. Birincil enfeksiyon sonbaharda ortaya çıkar. Yaprak lezyonlarındaki miseller, çevre dokuları enfekte eder ve birincil enfeksiyon için konidi oluşturur. Yaprak lezyonlarından kaynağını alan konidiler sağlıklı bitki dokularına yayılır. Genç yapraklar enfeksiyona yaşlı yapraklara göre daha duyarlıdır. Sporlanma kış boyunca ve ilkbahar ortalarına kadar devam eder. Hastalık etmeni sıcak ve kurak yaz aylarında etkisizdir ve misel formunda canlı kalır. Miseller yapraklardaki lezyonların içindedir. Yoğun enfeksiyonlu olup yere düşen yapraklardaki lezyonlardan da konidi ürediği bilinmektedir. Hatta en önemli hastalık kaynaklarıdır.

Hastalığın yaşam ortamını oluşturan en önemli faktör nemdir. Sis ve çiğin sıklıkla oluştuğu, taban nemli bölgelerde hastalık etmeni yaz mevsiminde dahi enfeksiyon oluşturabilmekte, yayılabilmektedir.

Topraktaki besin eksiklikleri veya dengesizlikleri zeytinin hastalığa olan hassasiyetini etkilemektedir. Azot fazlalığı ve kalsiyum eksikliği zeytinin toleransını azaltmaktadır.

HASTALIKLA MÜCADELE

Halkalı leke hastalığı ile mücadelede kültürel önlemlere ağırlık vermekte yarar vardır.

Ağır, su tutan topraklarda, havasız ve nemli yerlerde zeytinlik tesis edilmemelidir. Yağış nedeniyle bahçelerde oluşan göllenmelerin önüne geçmek için drenaj kanalları açmak gerekmektedir.

Fazla azotlu gübre hastalık gelişimini artırmaktadır. Kireççe fakir topraklarda tarım kireci uygulamaları hastalık gelişimini azaltmaktadır.

Ağaçlar havalanacak ve ışık alacak şekilde budanmalı, kuru dal ve dalcıklar mutlaka temizlenmelidir. Yere dökülen lekeli yapraklar toplanıp yakılmalı veya toprak bahçe pulluğuyla devrilerek toprağa gömülmelidir.

Kültürel tedbirler yeterli olmadığında kimyasal mücadele kaçınılmazdır. Hastalık gelişiminin yoğun olduğu sonbahar, kış ve ilkbahar dönemlerinde bakırlı preparatlarla mücadele yapmak, hastalık gelişimini önlemektedir. İlaçlamalarda yeşil aksamın tam olarak kaplanması hastalığın kontrolünde hayati önem taşımaktadır. Zeytin hasadından sonra tomurcukların göründüğü dönem arası ilaçlama için en uygun dönemdir.

Ülkemizde ruhsat almış çok sayıda bakırlı ilaç bulunmaktadır. Bakır ağır metal olduğu için dozu iyi ayarlamak gerekmektedir. Yüksek dozlar bitkiyi yormakta ve strese sokmaktadır. Aynı zamanda hastalıklı yaprakları dökmekte ve az da olsa iş görecek yapraklar da dökülmektedir. Hastalığın yaygın olduğu alanlarda ekim-kasım aylarında, en geç zeytin toplandıktan hemen sonra ve çiçek tomurcukları belli olduğu dönemde mart ve nisan aylarında bakırlı ilaç vermekte yarar vardır. Hali hazırda mevcut hastalık etmenleri uzun süredir kullanıldığı için bordo bulamacına dayanıklılık kazanmış durumdadır. Bu nedenle bakırlı preparatlar tercih edilmelidir. Aynı zamanda bakırdan kaynaklı stresi azaltan, içeriğinde bitki gelişimini destekleyen ürünleri kullanmakta yarar vardır.

Harun BAYTEKİN

Halkalı lekeli yapraklar dökülmek üzere

Halkalı leke hastalığı bulaşmış meyveler