Soğan Yetiştiriciliği

 Soğan Amaryllidaceae familyası, Allium L. Türü içinde incelenmektedir. Soğan insan beslenmesinde özel yeri olan bir sebzedir. Taze veya kuru olarak tüketildiği gibi son yıllarda kurutma sanayisinde işlenerek bazı yiyeceklerin hazırlanmasında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Soğan genel olarak iki yıllık bir bitkidir. Birinci yıl yumru, ikinci yılda ise tohum oluşur.

İklim İstekleri:

Bitkinin erken gelişme devresinde serin havaya gerek vardır. Baş bağlama ve başın büyümesi için sıcaklığın fazla olması şarttır. Erken gelişme devresinde ortalama sıcaklık 12,8 ºC olmalıdır. Baş bağlamaya başladığı zaman 21 ºC, başın olgunlaşması için 24-27 ºC optimum sıcaklıklar istenir. Soğan bitkisi -8, -10 ºC sıcaklıklara dayanır. Gün uzunluğu istekleri çeşitlere göre değişir. Erkenci çeşitler 10-12 saat, geççi çeşitler için 13-15 saat gün uzunluğu gereksinimi vardır.

Toprak İstekleri:

Yeterli düzeyde bitki besin maddesi içeren hafif topraklarda yetişir. Kumlu-tınlı topraklar yanında humusça zengin killi- kumlu topraklarda iyi ürün alınır. En uygun toprak pH’sı 6- 6,5’tur.

Soğanda Gübreleme:

 Soğan toprakta organik maddelerin bulunmasını isteyen; fakat organik gübrelemeye hassas bir bitkidir. Ortalama olarak dekara 8-10 kg azot, 8-10 kg fosfor ve 12-15 kg potasyum verilmesi verim ve kalite açısından yeterlidir; ancak verilecek gübrelerde aşırı azotlu gübre kullanmak başı çabuk büyütür fakat soğanın içi boş kalır, yani koflaşır. Mümkün olduğunca azotlu gübreler 3 defada atılmalıdır. Fosforun tümü, azot ile potasyumun 1/3’ü ekimde taban gübresi olarak verilir. Geriye kalan azot ve potasyumlu gübrelerin bir kısmı ekimden 1 ay sonra, diğer kısmı da baş oluşturma döneminde verilir

Soğanda Sulama:

 Soğanlar, yüzeysel köklü bir bitkidir. Soğan en çok, baş bağlamadan olgunlaşmaya kadar geçen sürede suya ihtiyaç duyar. Bu kritik devrede soğanlar, tam olgunluğa varıncaya kadar haftada bir kez sulanmalıdır. İki sulama arasındaki süre; toprak bünyesi ve iklim şartlarına bağlı olarak az çok hafif değişiklikler gösterebilir. Olgunluk devresinde sulama kesilir ve mümkün olduğunca toprağın çabuk kuruması sağlanmalıdır. Soğanlar masura sisteminde yetiştiriliyorsa karık usulü, eğer düzde yetiştirme yapılıyorsa yağmurlama usulü sulama yapılır. Son yıllarda ise damlama sulama usulü ile de yetiştiricilik yapılmaya da başlanmıştır.

Kuru Soğanda Hasat:  Hasattan 1 ay önce kuru maddenin artırılması için sulama kesilmelidir. Soğanlar belli bir büyüklüğü alıp yaprakları sararmaya başladığı an üst kısmı kırılarak yatırılır. 15-20 gün sonra soğanların dış yaprakları tamamen kurur, soğanlar sökülüp çıkarılır. Toprak üstünde 5-10 gün tutarak güneşte kurutulur. Soğanın sökümü elle çapa kullanılarak yapılır. Hasat edilen soğanların üst kuru sapları kesilir.

Soğanda Hastalık Ve Zararlılar

Soğan Mildiyösü (Peronospora destructor)

Yaprakların orta ve dip bölümlerinde çukurlara neden olan soğan mildiyösü hastalığı, etkilediği bölgeleri zaman için menekşe rengine döndürür. Yaprağın kurumasına neden olan bu lekeler küfle kaplıdır. Soğan başında ise kalınlaşma ve süngerleşme meydana gelir. Bu hastalığa yakalanan bitkilerin yumruları uzun süre muhafaza edilirse çürüme görülebilir. Oluşan küf, yumruların hastalıklı yapraklarında kışlar. İlkbaharda ise rüzgar  gibi hava olaylarına bağlı olarak geniş bir alana yayılabilir. Bulaşma, yaklaşık %70-%80 oranında nemde ve 16°C’de gerçekleşir. Hastalığı önlemek amacıyla kültürel ve kimyasal yöntemlerden yararlanılır. Kültürel yöntemler arasında şunlar bulunur:

Ekim için dayanıklı tohumlar ve aşırı su tutmayan toprak seçilmelidir, kapalı olan ve çiğ düşen alanlarda ekim yapılmamalıdır, sulamada yağmurlama yöntemi tercih edilmemelidir, hasadın ardından tüm hastalıklı artıklar toplanmalı ve yok edilmelidir.

Soğanda Kurşuni Küf Hastalığı (Botrytis cinerea)

Hastalığın ilk belirtileri soğanın boyun kısımlarında suyla ıslanmış olur ve infektelenen dokularda yumuşama görülür. Hastalık belirtileri sağan başlarının boğaz kısımlarında küçük, kahverengi ya da gri renkte ve çökük lekeler şeklinde görülmeye başlar. Buralarda fungusun gri renkteki misel ve sporları geliştiğinden bunlar görülmeye başlar. Belirtiler genişlerken, büyük, kahverengi renkli alanlar bu lekelerin etrafını kuşatır. Üreme organı olan sert, kuru sklerotları bu lekeler üzerinde oluşmaya başlar. Sklerotlar başlagıçta beyaz olarak  görülür, fakat zamanla bunlar siyah bir rek alır. Bu hastalık etmenide bitkinin gelişmesini yavaşlatır ve verimi önemli ölçüde düşürebilir. Şiddetli enfeksiyonların ortaya çıktığı durumlarda, yapraklarda sararma ve geriye doğru ölümler olabilir.

Bitkilerin sık dikiminden kaçınılmalı ve havalanmasına önem verilmeli, bitkileri yaralamaktan kaçınılmalı, uzun süre meyveyi ıslak tutacak muamelelerden kaçınılmalı, ölü yada hastalıklı bitki artıkları üretim alanlarından uzaklaştırılmalı, dayanıklı çesitler tercih edilmeli, soğanlar depolanacaksa uygun depolama koşulları sağlanmalı.

Soğan Sineği (Delia antiqua) Ergin gri renkli ve kara sineklere benzer, ancak onlardan daha küçüktür. Yumurta mat beyaz renkli muz şeklindedir. Larva beyaz  ve bacaksızdır. Vücudun baş tarafı dar ve sona doğru genişleyen bir havuç şeklindedir. Erginler iklim koşullarına göre mart ortalarından sonra ve nisan ayı başında görülmeye başlar. Yumurtalarını genellikle soğan ile sakın birleştiği yere, yaprak koltuklarına, bazen yapraklara, yumru kabuğuna, topraktaki çatlaklara bırakır. Çıkan larvalar soğan ve sakın birleştiği yerden girerek soğanın içine ilerler. Larva bitki dokusunda beslenerek verdiği zarar yanında, taşıdığı çeşitli bakterilerle çürümelere sebep olur. Zarara uğramış bitkide gelişme durur. Bitki sararır ve kopar.

Soğan Psillidi (Bactericera tremblayi)

Ergin boyu 2-3 mm olup siyah renkli olup larva 1-3 mm boyunda ve koyu sarı beyazımsı sarı arasında değişen bir renktedir. Erginler  mayıs haziran ayında ortaya çıkar, dişiler yumurtalarını bitki gövdesi,  yaprak sapı veya arasına kısa aralıklarla bırakır. Larvalar, yumurtaların bırakıldığı yerlerden fazla uzaklaşmadan beslenirler. Erginler rahatsız edildiğinde sıçrayarak uçar. Çoğalmasını yaz ayları süresince devam ettirir. Erginlerin ve özellikle larvaların yapraklarda beslenmesi sonucunda soğan yaprakları bükülür veya helezoni olarak kıvrılır.

SOĞAN SAK NEMATODU [Ditylenchus dipsaci (Kühn)]

Soğansak nematodu [Ditylenchus dipsaci (Kühn)]’nun dişi ve erkeği iplik formunda olup, 1-1.3 mm uzunluğundadır. Soğansak nematodu sak, sürgün, yaprak ve soğanlı bitkilerin iç parazit (endoparazit) nematodudur. Konukçu bitki içinde dölden döle geçerler. Ender hallerde köklerde bulundukları saptanmıştır. Bu nedenle herhangi bir bulaşıklık durumunda, bulaşık materyalde nematodun tüm dönemlerine rastlamak mümkündür. Konukçu bitkilerde yaşam koşulları uygun olmayan duruma geldiğinde (bitki çürüdüğünde), bitkiyi terk ederek toprağa geçerler. Mantar miselleri üzerinde de yaşayan Soğan-sak nematodu daha çok konukçularının canlı hücrelerinde bulunur. Ağır topraklardaki nematod populasyonu hafif topraklara nazaran daha fazladır.

EREN ÇAĞLAR BAL

ZİRAAT MÜHENDİSİ